افزایش قیمت برخی کالاهای اساسی و مواد پروتئینی و همزمان شدن نابسامانی بازار برخی اقلام مصرفی با مباحث مطرح در زمینه آزاد‌سازی قیمت‌ها و پرداخت هدفمند یارانه‌ها موجب شده است تا در حالی که دستگاه‌های متولی تنظیم بازار واکنش چندان روشنی به این افزایش قیمت‌ها نشان نمی‌دهند برخی تشکل‌ها و اتحادیه‌های صنفی و مسئولان دولتی خبرهای متضادی از ادامه روند افزایش قیمت‌ها یا افزایش عرضه و کالاهای مشمول قیمت و کاهش قیمت‌ها مطرح کنند.
با این وجود این روزها افزایش قیمت گوشت قرمز، مرغ و تخم‌مرغ، قندوشکر، نان و برخی دیگر از اقلام مصرفی فشار مضاعفی را به مصرفکنندگان تحمیل کرده است اما شرکت پشتیبانی امور دام به‌عنوان دستگاه مباشر وزارت جهاد کشاورزی در تنظیم بازار مواد پروتئینی و این وزارتخانه به‌عنوان متولی اصلی تنظیم بازار این محصولات از هر گونه اظهار نظر در زمینه وضعیت بازار یا علل افزایش قیمت‌ها خودداری کرده و دستگاه‌های نظارتی نیز با استناد به مصوبه سال گذشته و واگذاری تنظیم بازار مواد پروتئینی به وزارت جهاد‌کشاورزی تنظیم بازار گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ را در حیطه وظایف این وزارتخانه قلمداد می‌کنند.
از سوی دیگر در حالی که گرانفروشی با افزایش 12درصدی نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته بیشترین سهم را در پرونده‌های تخلفات غیرصنفی به‌خود اختصاص داده است، ارزیابی محمد قبله، معاون کالاهای مصرفی و خدمات عمومی سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان از وضعیت کنونی بازار و علل افزایش قیمت برخی کالاهای اساسی و مصرفی را می‌خوانید:
- افزایش قیمت‌های اخیر برخی کالاهای اساسی و مواد پروتئینی را تا چه حد می‌پذیرید؟
بنابر اطلاعات موجود بیشتر نگرانی‌های کنونی از افزایش قیمت‌ها مواد پروتئینی بوده و در زمینه سایر کالاها افزایش قیمت چندانی را شاهد نیستیم. بررسی بازار چند سال اخیر مواد پروتئینی بیانگر آن است که همواره با تغییر فصول و کاهش دما، افزایش قیمتی را در این محصولات شاهد بوده‌ایم گرچه نمی‌توان گفت این امری طبیعی است اما روندی است که هر سال تکرار شده است.
در مورد تخم‌مرغ که این روزها افزایش قیمت بیشتری را شاهد بوده باید گفت که با توجه به فصل گرما، کاهش شدید تقاضا و قیمت این محصول، در 6 ماهه نخست سال همواره تولیدکنندگان با زیان مواجه شده و 6 ماهه دوم سال را می‌توان فصل ضرر مصرف‌کننده نامید که با این روند تنظیم بازار منطقی در زمینه تخم مرغ وجود ندارد. در زمینه علت افزایش قیمت گوشت قرمز نیز در نشست‌های هماهنگی با مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، این همکاران معتقدند که علاوه بر اینکه تغییر فصل که عاملی در افزایش قیمت‌ها محسوب می‌شود، خشکسالی سال گذشته نیز موجب شده تا دامداران قادر به نگهداری دام‌های مولد نبوده و با کشتار این دام‌ها، اکنون با کاهش عرضه دام و افزایش قیمت‌ها مواجه هستیم.
- به‌نظر شما میزان افزایش قیمت مواد پروتئینی در چند هفته گذشته چند درصد بوده است؟
میزان افزایش قیمت مواد پروتئینی نسبی است با این وجود نسبت به چند هفته گذشته افزایش قیمت نداشته بلکه روند افزایش قیمت گوشت قرمز از مرداد ماه آغاز شده بود اما قیمت تخم‌مرغ از 2 ماه پیش در کل کشور افزایش داشته گرچه میزان افزایش این محصول در تهران بیش از سایر شهرهای کشور بوده است. در مجموع کل کشور قیمت تخم‌مرغ افزایش 12 تا 13درصدی طی چند ماه اخیر را شاهد بوده است. در زمینه قیمت گوشت مرغ نیز اطلاع دقیقی ندارم اما اگر قیمت اعلام شده غیررسمی مبنی بر هر کیلو گوشت مرغ تازه 2هزارو 700 تومان را ملاک قرار دهیم، افزایش قیمت 16درصدی را داشته است. اما برآورد دقیقی از میزان افزایش قیمت گوشت مرغ در سراسر کشور ندارم.
- اگر این رویکرد شما مبنی بر تاثیر‌گذاری کاهش تولید، تغییر فصول و افزایش تقاضا بر افزایش قیمت مواد پروتئینی را بپذیریم، چه ضرورتی برای اجرای سیاست‌های خرید، ذخیره‌سازی و تنظیم بازار این محصولات با صرف هزینه بسیار وجود دارد، چرا که عملا تا‌کنون این سیاست‌ها قادر به جلوگیری از افزایش قیمت‌ها نبوده است؟
اگر قرار است تا نوعی مصاحبه کنید که طرف مقابل محکوم شود جایی برای بحث وجود ندارد اما درصورتی که هدف اطلاع رسانی است با مقدمه مذکور باید بگویم که تنظیم بازار دو بال حمایت از تولید‌کننده و مصرف‌کننده را دارد با پذیرش این دیدگاه نباید به‌دنبال آن باشیم که قیمت یک کالا در بازار افزایش نیابد بلکه باید به‌دنبال آن باشیم که قیمت کالاها غیرمنطقی افزایش نیابد. چرا که اگر هدف جلوگیری از هر گونه افزایش قیمت کالا باشد برای حمایت از تولید یا باید یارانه پرداخت شود یا اینکه روش‌های دیگری برای حمایت از تولید‌کننده در نظر گرفته شود.
- مواد پروتئینی مانند مرغ را تعیین قیمت سقف و کف توسط دستگاه‌های متولی تنظیم بازار بدانیم، قیمت‌های کنونی تا حد چه منطقی است؟
تعیین قیمت سقف و کف بدان معنا نیست که همیشه باید قیمت کف تعیین شده ثابت بماند. در زمینه قیمت گوشت مرغ و میزان مطابقت آن با قیمت سقف و کف تعیین شده باید این قیمت‌ها را از وزارت جهاد کشاورزی دریافت کنید. اما تا جایی که اطلاع دارم مسئولان وزارت جهاد معتقدند اگر قیمت گوشت مرغ به کمتر از 2هزارو 500 تومان کاهش یابد به زیان تولید‌کننده است.
با این روند وقتی قیمت گوشت مرغ به 2هزارو200 تا 2هزار و 400 تومان می‌رسد مرغدار ضرر می‌دهد و در این هنگام است که دستگاه مجری تنظیم بازار با خرید محصول، از کاهش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کرده و نسبت به خرید و ذخیره‌سازی اقدام می‌کند. با وجود آنکه اطلاعی از قیمت سقف و کف تعیین شده گوشت مرغ توسط وزارت جهاد کشاورزی ندارم اما درصورتی که قیمت کف تعیین شده 2هزار و 500 تومان باشد با در نظر گرفتن سود خرده فروشی و... نرخ سقف مرغ حدود 3 هزار تومان خواهد بود. با این وجود قیمت درست سقف و کف تعیین شده برای گوشت مرغ را باید از شرکت پشتیبانی امور دام جویا شوید.
- با این دیدگاه آیا سازمان حمایت نباید برای مقابله با گرانفروشی گوشت مرغ از قیمت سقف و کف تعیین شده برای این محصول اطلاع داشته باشد؟
تا سال گذشته تعیین قیمت سقف و کف گوشت مرغ کاملا از طریق کمیسیون تنظیم بازار صورت می‌گرفت و هر 4 ماه یک بار با تشکیل جلسه، قیمت‌های مذکور مشخص شده و بر این مبنا هم عمل می‌کردیم و با کاهش قیمت‌ها به کمتر از کف تعیین شده، وزارت جهاد با ورود به بازار، نسبت به خرید محصول مازاد اقدام و با افزایش قیمت‌ها به بیش از سقف تعیین شده، سازمان حمایت به بازار ورود پیدا کرده و قیمت‌ها را کنترل می‌کرد. گرچه ادعا ندارم که در این زمینه 100 درصد موفق بودیم اما تکلیف هریک از دستگاه‌ها مشخص بود. از سال گذشته تنظیم بازار مواد پروتئینی کلا به وزارت جهاد کشاورزی واگذار و این ارتباط کم‌رنگ‌تر شده است که شاید بتوان پیامد این امر را درکاهش حضور دستگاه‌های نظارتی در بازار مواد پروتئینی مشاهده کرد.
- اگر افزایش قیمت مواد پروتئینی را فصلی بدانیم، علت افزایش اخیر قیمت برخی کالاهای اساسی مانند قندوشکر ناشی از چه مسائلی است؟
افزایش قیمت قندوشکر به‌دلیل آن بوده است که افزایش واردات شکر در2 تا 3 سال گذشته و شرایط حاکم بر تولید قندوشکر در کارخانه‌های داخلی، کاهش تولید داخل این محصول را به همراه داشته است. نکته دیگر آنکه در شش ماهه نخست سال، تولید شکر داخلی نداشته و تولید کارخانه‌های کشور از مهر ماه به بعد به بازار عرضه می‌شود. با این روند افزایش قیمت قندوشکر از مرداد و شهریور ماه آغاز شد اما اکنون گرچه افزایش قیمتی را در زمینه قندوشکر نداشته‌ایم اما قیمت‌ها همچنان بالا مانده که به‌نظر می‌رسد با عرضه محصولات جدید به بازار، قیمت‌ها روند نزولی را در پیش گیرد.
- اکنون تولید داخلی شکر متوقف شده و به اندازه چند سال دیگر نیاز کشور، واردات شکر صورت گرفته، این توجیه در زمینه علت افزایش قیمت قندوشکر قابل پذیرش نیست. آیا افزایش قیمت‌های جهانی یا کاهش عرضه شکرهای وارداتی به بازار عاملی برای افزایش قیمت این کالا نیست؟
میزان تولید کنونی قندوشکر را نمی‌دانم اما به‌نظر می‌رسد با کاهش تولید چغندرقند و نیشکر، تولید قندوشکر در کشور نیز کاهش یافته است. واردات شکر نیز مربوط به یکی دو سال اخیر نبوده بلکه مربوط به قبل است.
- اما آمارهای اخیر گمرک از افزایش واردات شکر در سال‌جاری حکایت دارد.
واردات شکر توسط بخش خصوصی یا دولت برای انجام تعهدات صورت می‌گیرد. باید میزان واردات شکر توسط بخش خصوصی یا دولت را مشخص کرد؛گرچه بخش دولتی بیشتر برای انجام تعهدات خود نسبت به واردات اقدام کرده و نمی‌تواند سهم خود را خارج از چارچوب مشخص به بازار عرضه کند. واردات 500 تا 600 هزار تن شکر برای تامین شکر
پرداخت شده از طریق کالا برگ یا انجام ذخیره‌سازی از جمله مواردی است که دولت با توجه به آن نسبت به واردات شکر اقدام می‌کند. اما واردات و عرضه شکر توسط بخش خصوصی سازو‌کار خاص خود را دارد.
- یعنی کمبودی در زمینه شکر نداریم تا بتوانیم افزایش قیمت‌ها را ناشی از آن بدانیم؟
می‌پذیرم که وضعیت تولید داخلی شکر خوب‌نبوده و بخش خصوصی نیز برای واردات و عرضه شکر به بازار تابع ساز وکار خاص خود بوده و به‌اصطلاح با بازار بازی می‌کند اما از اینکه چرا شکر وارداتی به میزان مورد نیاز به بازار عرضه نمی‌شود تا از افزایش قیمت‌ها جلوگیری کند، اطلاعی ندارم و می‌توانم پس از بررسی مجدد بعدا در این زمینه صحبت کنم.
- برخی افزایش قیمت‌های اخیر را متاثر از انتظارات تورمی ناشی از آزاد‌سازی قیمت و پرداخت هدفمند یارانه‌ها قلمداد می‌کنند، شما تا چه اندازه این تاثیر را قبول دارید؟
این لایحه هنوز به تصویب نهایی نرسیده و از سوی دیگر گرچه ممکن است تصویب
و اجــرایی شدن قــانون هدفمند کردن یارانه‌ها در برخی بخش‌ها مانند حمل‌ونقل موجب شکل‌گیری انتظارات تورمی شود اما در مورد کالا اینگونه اثر‌گذاری را بعید می‌دانم.
- آیا افزایش رسمی نرخ نان تاثیری بر افزایش قیمت سایر کالاهای اساسی داشته است؟
در مورد نان افزایش رسمی قیمت را نداشته‌ایم بلکه این موضوع در مورد نان فانتزی بوده است.
- اما اخیرا اتحادیه نانوایان سنتی نرخ جدید 12 نوع نان سنتی یارانه‌ای که با توافق وزارت بازرگانی تعیین شده را اعلام کرده است؟
اگر این افزایش مورد تایید استانداری نیز بوده، قانونی است؛ گرچه افزایش قیمت نان در کالاهای جانشین مانند برنج، ماکارونی و غیره و نه شکر یا مواد پروتئینی خواهد بود. شکل‌گیری انتظارات تورمی ناشی از افزایش نرخ نان بر سایر کالاها را نیز نمی‌توان پذیرفت چرا که این انتظارات تنها در مورد کالاهایی که قابلیت ذخیره‌سازی داشته باشد مصداق دارد؛ کالاهایی که مصرف روزانه داشته و امکان نگهداری ندارد مانند نان یا مواد پروتئینی تاثیر چندانی در شکل‌گیری انتظارات تورمی ندارد.
- می‌توان گفت افزایش قیمت‌های اخیر ناشی از ناکارآمدی نظام عرضه و تقاضا و اجرای سیاست‌های تنظیم بازار بوده است؟
تنها با بررسی 5 سال نسبت افزایش قیمت 4 تا 5 قلم کالای مذکور و مشخص شدن میزان افزایش غیرمنطقی قیمت مثلا آبان با مرداد ماه این کالاها در سال‌جاری نسبت به سال گذشته است که می‌توان چنین دیدگاهی را مطرح کرد. اما بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد به جز قندوشکر که چند سال به‌دلیل رسوب قیمت‌ها ثابت بوده و امسال با جهشی مواجه شده در مورد اقلام پروتئینی افزایش غیرمنطقی قیمت را شاهد نبوده و همواره در این فصل افزایش قیمتی را تجربه کرده‌ایم. گرچه اکنون قیمت پایه گوشت بسیار بالا رفته اما نسبت تغییر آن نسبت به قیمت 2 ماه پیش همان بوده که قبلا نیز وجود داشته گرچه نسبت به سال گذشته متاثر از افزایش نرخ تورم، رشدی را شاهد هستیم.
- ضعف نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط به‌ویژه سازمان حمایت، از علل اصلی افزایش قیمت‌ها محسوب می‌شود. برای رصد کردن بازار با چه کاستی‌هایی مواجه هستید؟
نظارت بازرسی را باید در یک بازار سالم و رقابت پذیر مورد بررسی قرار داد اما سازمان حمایت برای رصد کردن بازار یا برخورد با تخلفات نیازمند ارائه گزارش‌های مردمی نبوده و حتی پیش از افزایش قیمت‌ها نسبت به گرانی برخی کالاها به دستگاه‌های مسئول هشدار می‌دهد تا درصدد چاره جویی باشند؛ مثلا با افزایش قیمت جوجه یک روزه متوجه افزایش قیمت گوشت مرغ در 2 ماه بعد می‌شویم. بنابراین می‌توانیم اطلاع قبلی از افزایش قیمت‌ها داشته باشیم.
- با این حال آیا مصالح خاصی موجب واکنش یا تاخیر دستگاه‌های متولی تنظیم بازار نسبت به افزایش قیمت‌ها می‌شود؟
در برخی موارد موضع‌گیری زودهنگام دستگاه‌های متولی تنظیم بازار می‌توان به عاملی برای تشدید انتظارات تورمی و افزایش قیمت کالاها منجر شود؛ بر این اساس است که دستگاه‌های نظارتی و اجرایی تلاش می‌کنند تا برخوردی منطقی با افزایش قیمت‌ها داشته و با افزایش عرضه نسبت به کنترل بازار اقدام کنند.
- آیا توانایی اعمال نظارت بر بازار همه اقلام مصرفی را دارید؟
در این زمینه مشکلی وجود ندارد گرچه برخی مباحث ناشی از ادغام سازمان بازرسی و سازمان حمایت تاثیر منفی بر توانمندی بازرسی بازار داشته چرا که با ادغام 2سازمان تخصصی در یکدیگر برخی وظایف قبلی از بین می‌رود اما کاستی مشهودی در این زمینه احساس نمی‌شود. با این حال باید بین پدیده گرانی و گرانفروشی تفاوت قائل شد. وظیفه سازمان حمایت برخورد با گرانفروشی و نه گرانی کالاست. چرا که اگر در مرحله‌ای که گرانی کالا را شاهد هستیم، با برخوردهای نظارتی وارد بازار شویم، تنها منجر به کمبود کالا خواهد شد.
آنچه مسلم است باید بپذیریم که پدیده گرانی در کشورمان وجود دارد و درصورت وجود حتی 50 سازمان بازرسی نیز یقینا نمی‌توانیم با گرانی کالاها مقابله کنیم اما برخورد با گرانفروشی از جمله وظایف ذاتی این سازمان بوده و با بهره‌گیری از توانمندی تشکل‌های صنفی اکنون در این زمینه موفق عمل کرده‌ایم. با این روند می‌توان گفت، اکنون گرچه گرانی داریم اما اقدامات دستگاه‌های نظارتی در راستای مقابله با گرانفروشی بوده است؛ گرچه هنوز کاستی‌هایی در این زمینه وجود دارد.
